Cũng giống như bất cứ nơi nào, người nước ngoài khó có thể nắm bắt hết những quy tắc, những phong tục mà chỉ có ở Nhật. Các bạn du học sinh trong quá trình học tập, có lẽ đã trải qua việc mình bị buộc phải tuân theo những quy tắc, những phong tục mà bản thân không thể hiểu nổi. Đến khi ra ngoài xã hội, xả thân vào giới buôn bán thì những điều như trên thậm chí còn nhiều hơn thế nữa.
Bài viết này sẽ giới thiệu cho các bạn một số ví dụ về các quy tắc ngầm trong các tổ chức Nhật mà được cho là khó nắm bắt đối với người nước ngoài chúng ta, nhằm giúp các bạn có thể hòa nhâp tốt hơn khi sống và làm việc tại Nhật.
Dùng từ ngữ
So với Anh ngữ, Nhật ngữ được cho là một ngôn ngữ khó vì cách nói và cách xưng hô thay đổi tùy theo đối tượng và ngữ cảnh. Chẳng hạn như trong tiếng Anh, cách xưng hô với người đối diện là “you”, nhưng mà trong tiếng Nhật, tùy theo người đối diện mà cách xưng hô sẽ khác nhau như “anata”, “kimi”, hay “omae”. “Kimi” và “omae” sử dụng khi nói chuyện với người nhỏ tuổi hơn hay với bạn bè thân, và không được dùng cách xưng hô này đối với người lớn tuổi hơn hoặc đối tượng không thân.
Nhân xưng “anata” có thể dùng để gọi bất kì ai mà không thất lễ với người đối diện, hiển nhiên trong công việc thì lại ít khi được áp dụng. Thông thường khi người đối diện là cấp trên hay tiền bối trong công ty, hoặc là đối tác thì cách gọi giống như “yamada san”, tức là thêm “san” sau tên người đó. Có công ty còn có cách gọi cấp trên theo chức vụ “giám đốc Yamada” hay không khó hơn là “giám đốc”, do vậy đối với các bạn mới vào làm việc nên quan sát cách mọi người xưng hô để có cách gọi cho thích hợp với văn hóa công ty đó. Trong tiếng Nhật, ngoài cách xưng hô còn có tiếng Nhật “thể lịch sự”, “tôn kính ngữ”, “khiêm nhường ngữ”, phải biết phân biệt và sử dụng từ ngữ cho thích hợp tùy theo kẻ thù và ngữ cảnh. Ví dụ như từ “itta” đối với bạn hữu có thể nói “kimi ga sou itta kara” nhưng mà đối với cấp trên hay đối tác thì phải nói tránh “XXX san ga sou osshatta node…”
Tiếng Nhật là một ngôn ngữ khó, tùy theo cách nói mà ấn tượng của đối tượng với người nói là hoàn toàn không giống nhau. Các bạn trẻ đến hiện nay đã nỗ lực rất nhiều trong việc học tiếng Nhật, tuy nhiên để đạt thành quả trong lĩnh vực kinh doanh ở Nhật, bạn cần phải tinh tế nhận ra sự đặc trưng trong ngữ điệu cách nói của đối thủ.
Cơ chế theo thâm niên trong công ty Nhật
Lúc trước hầu hết các doanh nghiệp Nhật Bản đều sử dụng cơ chế theo thâm niên, tức là nhân viên sẽ được thăng cấp theo số năm làm việc. Thời điểm đó công ty Nhật sử dụng chế độ nhân sự tuyển dụng trọn đời, nên thâm niên làm việc luôn phần trăm thuận với tuổi tác. Hiện nay xã hội đã có nhiều đổi mới, việc nhân viên chuyển việc cũng trở nên phổ biến hơn, nên đa số các công ty không còn cần thiết vấn đề thâm niên và tuổi tác, mà áp dụng “chủ nghĩa thành tích”, chú trọng vào thành quả trong công việc mà nhân viên đó đạt được. Hiển nhiên thực trạng cơ chế theo thâm niên trong một số công ty Nhật vẫn còn áp dụng.
Xã hội Nhật Bản có khuynh hướng xem chữ “hòa” là trên hết, nên còn không ít người mang tư tưởng có phần bảo thủ, ứng xử trong công việc dựa trên chính sách theo thâm niên tuổi tác. Các bạn du học sinh chúng ta có ý chí cầu tiến mạnh mẽ, trong công việc bạn có tích cực phát triển bản thân, lấy thêm các loại bằng cấp nhưng mà bạn có thể sẽ bị thất vọng bởi vì những nỗ lực đó sẽ không thể hiện qua mức lương hay chức vụ ngay như các bạn mong muốn.
Khi bạn muốn tìm hiểu xem công ty mình đang hướng đến có tổ chức theo thâm niên như thế nào thì hãy nhìn vào độ tuổi của thành viên ban giám đốc. Công ty có ban giám đốc lớn tuổi thì chắc chắn công ty đó có cơ quan nhân sự theo chính sách thâm niên. Vì vậy nếu bạn có nguyện vọng muốn làm việc trong môi trường có thể thăng tiến dựa trên thực lực bản thân thì nên nhắm vào các doanh nghiệp mà giám đốc và đội ngũ kinh doanh có tuổi đời còn trẻ, đó cũng là một trong các chiến thuật săn tìm việc làm.
Tinh thần cộng đồng
Chắc hẳn là trong số bè bạn xung quanh các bạn, có người hay hành động theo tập thể, chẳng hạn như “bạn mua thì tôi cũng mua”, “mọi người đi thì tôi đi”. Xã hội Nhật Bản từ xưa đã có thành ngữ 「 出る杭は打たれる」tạm dịch là cây cọc nào nhô ra sẽ bị đánh. Câu này có nghĩa là, người giỏi sẽ bị người khác ganh ghét, cản trở bởi thế không nên có những hành động gây chú ý, nổi bật. Thành ngữ này đã tồn tại từ xa xưa trong xã hội Nhật, nên tinh thần cộng đồng, giống với mọi người xung quanh đã ăn sâu vào ý thức của họ.
Tinh thần tập thể cũng đươc tìm thấy trong môi trường làm việc. Trong công ty Nhật, những cá nhân có năng lực cao nhưng mà lại muốn biểu lộ, gây hoàn hảo thì sẽ không được công ty trân trọng bằng những người tuy năng lực không bằng nhưng lại có tinh thần làm việc nhóm và có mối quan hệ tốt với đồng nghiệp. Do vậy cho dù bản thân có bản lĩnh hơn người đi chăng nữa, nếu bạn nhấn mạnh vào điểm đó quá mức sẽ khiến cho mọi người xung quanh giận dữ. Người nước ngoài khi đến Nhật thường biểu lộ ý kiến và có tính cạnh tranh cao, một khi làm việc trong môi trường như vậy ở công ty Nhật, cho đến khi thích nghi được sẽ phải đối mặt với nhiều áp lực.