Ngành công nghiệp dệt nhuộm là một trong những lĩnh vực lâu đời và có đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế tại nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển. Tại Việt Nam, ngành dệt nhuộm đóng vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng thời trang, xuất khẩu hàng may mặc và giải quyết việc làm cho hàng triệu lao động. Tuy nhiên, đây cũng là ngành chịu nhiều chỉ trích về mức độ gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt là trong khâu nhuộm và xử lý nước thải. Vậy ngành công nghiệp dệt nhuộm đang ở đâu trong xu hướng phát triển bền vững? Đâu là các giải pháp công nghệ giúp cải thiện chất lượng sản phẩm và bảo vệ môi trường?
Mục lục
Tổng quan ngành công nghiệp dệt nhuộm
Ngành công nghiệp dệt nhuộm là giai đoạn trung gian trong chuỗi giá trị sản phẩm may mặc, đóng vai trò xử lý nguyên liệu thô (sợi, vải mộc) để tạo ra nguyên liệu bán thành phẩm và thành phẩm có giá trị cao hơn. Giai đoạn nhuộm và hoàn tất vải quyết định đến:
- Màu sắc, độ bền màu, độ mềm, độ bóng của vải
- Độ co giãn, khả năng chống nhăn, kháng khuẩn, chống UV
- Độ an toàn cho người sử dụng (tránh tồn dư hóa chất độc hại)
Tại Việt Nam, ngành dệt nhuộm đang phát triển nhanh nhờ nhu cầu gia công từ các thương hiệu lớn như Nike, Uniqlo, H&M… Tuy nhiên, phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam vẫn dừng lại ở công đoạn cắt may, trong khi dệt nhuộm lại phụ thuộc nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu hoặc đối tác nước ngoài.
Các công đoạn chính trong quy trình dệt nhuộm
Để hiểu rõ đặc thù của ngành, cần điểm qua các công đoạn chính trong quy trình sản xuất dệt nhuộm:
- Tiền xử lý: Làm sạch tạp chất tự nhiên và hóa học trên vải (tẩy trắng, khử hồ, kiềm hóa…)
- Nhuộm màu: Sử dụng phẩm nhuộm và chất trợ nhuộm để tạo màu theo thiết kế
- Hoàn tất: Gồm các bước như cán, sấy, định hình, xử lý chống nhăn, chống cháy, kháng khuẩn…
Trong đó, công đoạn nhuộm sử dụng nhiều loại phẩm màu và chất trợ có nguồn gốc hóa học. Điều này làm tăng nguy cơ gây ô nhiễm nếu không được kiểm soát nghiêm ngặt.
Vấn đề môi trường và xử lý nước thải
Một trong những thách thức lớn nhất của ngành công nghiệp dệt nhuộm chính là ô nhiễm nước. Trung bình, để xử lý 1 tấn vải cần tiêu thụ từ 60.000 – 100.000 lít nước, kèm theo đó là hàng trăm kilogram hóa chất.
Các loại nước thải dệt nhuộm chứa:
- Phẩm màu tổng hợp (gây biến đổi màu nước)
- Chất hoạt động bề mặt, axit, kiềm mạnh
- Kim loại nặng (Cr, Pb, Hg…)
- Chất hữu cơ khó phân hủy
Việc xả thải không qua xử lý gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái. Để khắc phục, các doanh nghiệp buộc phải đầu tư hệ thống hóa chất xử lý nước thải dệt nhuộm đạt chuẩn, bao gồm: … Oxy hóa – khử: Loại bỏ phẩm màu và các chất hữu cơ bền vững, trong đó một số cơ sở đã ứng dụng HÓA CHẤT Acid formic – HCOOH 85% để hỗ trợ trung hòa pH và xử lý COD hiệu quả hơn:
- Keo tụ – tạo bông: Giúp kết tủa các chất lơ lửng
- Trung hòa pH: Dùng axit hoặc bazơ để đưa nước về pH trung tính
- Oxy hóa – khử: Loại bỏ phẩm màu và các chất hữu cơ bền vững
- Khử màu bằng PAC hoặc polymer cation: Hiệu quả cao đối với phẩm màu anionic
Đồng thời, quy trình xử lý cần có các bước tách bùn, lọc sinh học, khử trùng bằng Clorine hoặc UV để đảm bảo nước đầu ra đạt QCVN 13:2015/BTNMT.
Vai trò của chất trợ nhuộm trong quá trình sản xuất
Trong công nghiệp nhuộm, chất trợ nhuộm đóng vai trò vô cùng quan trọng để tăng hiệu quả thẩm thấu màu vào sợi vải, ổn định màu sắc, rút ngắn thời gian xử lý và giảm chi phí vận hành.
Một số nhóm chất trợ phổ biến:
- Chất phân tán: Giúp phẩm màu hòa tan tốt hơn trong nước
- Chất ổn định: Giữ độ bền màu trong môi trường nhiệt độ cao
- Chất thấm ướt: Tăng độ thấm hút của vải, giúp màu nhuộm đều hơn
- Chất khử màu dư thừa: Loại bỏ phần phẩm màu không bám trên sợi, tránh lem màu khi giặt
Việc sử dụng chất trợ đúng cách không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn góp phần giảm thiểu lượng hóa chất thải ra môi trường.
Xu hướng phát triển bền vững của ngành dệt nhuộm
Trước áp lực từ các thị trường xuất khẩu như EU, Mỹ, Nhật Bản, ngành công nghiệp dệt nhuộm đang buộc phải tái cấu trúc theo hướng xanh – sạch – tuần hoàn. Một số xu hướng nổi bật gồm:
Ứng dụng công nghệ nhuộm mới
- Nhuộm bằng CO2 siêu tới hạn: Không dùng nước, giảm tiêu thụ năng lượng, không xả thải
- Nhuộm plasma và ozone: Rút ngắn quy trình tiền xử lý, tiết kiệm năng lượng
- Sợi nhuộm trước khi dệt (dope dyed): Giảm 80% nước thải so với nhuộm truyền thống
Sử dụng hóa chất thân thiện
- Thay thế phẩm màu azo bằng phẩm không chứa kim loại nặng
- Sử dụng chất trợ sinh học có nguồn gốc từ enzyme kết hợp với các chất điều chỉnh pH an toàn như muối soda ash light – Na2CO3 99%
- Tối ưu hóa liều lượng để giảm tồn dư hóa chất
Tái chế nước thải và tuần hoàn nước
- Các nhà máy tiên tiến đã tái sử dụng 70–90% lượng nước sau xử lý
- Hệ thống lọc nano – RO – UV giúp nước đạt chuẩn dùng lại trong sản xuất
Chứng nhận xanh & tiêu chuẩn quốc tế
Doanh nghiệp dệt nhuộm đang tích cực áp dụng các tiêu chuẩn:
- OEKO-TEX Standard 100
- Bluesign
- ZDHC – Zero Discharge of Hazardous Chemicals
Những tiêu chuẩn này là điều kiện tiên quyết để hàng hóa được xuất khẩu vào các thị trường cao cấp.
Ngành công nghiệp dệt nhuộm đang đứng trước bước ngoặt lớn trong tiến trình hội nhập và phát triển bền vững. Việc đầu tư vào công nghệ sạch, chất trợ nhuộm thân thiện và hóa chất xử lý nước thải dệt nhuộm hiệu quả không chỉ là yêu cầu bắt buộc để tuân thủ pháp luật mà còn là chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh, giữ vững thị trường xuất khẩu. Trong tương lai, chỉ những doanh nghiệp tiên phong trong chuyển đổi xanh và số hóa mới có thể trụ vững, đặc biệt khi người tiêu dùng toàn cầu ngày càng quan tâm đến tính minh bạch và trách nhiệm môi trường của ngành thời trang.
Xem thêm: Vai trò của ngành công nghiệp thực phẩm trong đời sống